19. og 20. öldin

Þekktar persónur

• Ýmsar persónur þekktar úr síðari hluta sögu landsins hafa búið í Skeiða-og Gnúpverjahreppi.
• Einn þeirra var Valdimar Briem vígslubiskup og sálmaskáld (1848-1930).
• Valdimar Briem í fullum skrúða
• Barnabarn hans var Jóhann Briem listmálari, fæddur á Stóra-Núpi.
• Jóhann Briem
• Staðir eins og Steinsholt koma við sögu í þekktum sögum; Kambsráninu og ástarsögu Daða Halldórssonar og Ragnheiðar Brynjólfsdóttur biskupsdóttur.

Helgi Pjeturs

• Fyrsti nútíma jarðfræðingur Íslands dr. Helgi Pjeturs (1872-1949) gerði fyrstu meginuppgötvanir sínar að Hellisholtum í Hrunamannahreppi.
• Hann dvaldist jafnan hjá frændfólki sínu að Hlíð í Skeiða- og Gnúpverjahreppi þegar hann vann að rannsóknum á Suðurlandi.

Samgöngur

• Brú á Ölfusá 1891 og á Þjórsá 1895 breyttu miklu um samgöngur og brátt komu bílar og vélar til sögu.
• Landbúnaður vélvæddist og tekið var til við að þurrka mýrlendi og búa til áveitur til að bæta ræktun.
• Skeiðaáveitan var grafin 1924.
• Vegalagning hófst með Skeiðavegi sem greindist upp í byggðir í Hreppum og inn með Þjórsá.
• Veiðimenn og aðrir ferðamenn tóku að venja komur á landsvæðið og í óbyggðir norðan byggða.
• Býli stækkuðu og þeim fækkaði um leið og þegar leið á 20. öldina hafði íbúum fækkað nokkuð um leið og þéttbýlum landsins fjölgaði.
• Atvinnuhættir breyttust þó enn væri haldið í gamlar hefðir.
• Þéttbýliskjarnar tóku að myndast á stöðum með þjónustu og opinberri starfsemi, í Árnesi og Brautarholti.
• Hér má sjá félagsheimilið og skólahúsið í Brautarholti.

Brynjúlfur Jónsson

• Brynjúlfur Jónsson (1838-1914) var kenndur við Minni-Núp í Gnúpverjahreppi hinum forna.
• Hann var sjálfmenntaður rithöfundur, ljóðskáld og heimsspekingur en fékkst líka við fornleifarannsóknir.
• Meðal þekktra rita hans er bók um Þuríði formann og Kambsránið og fyrsta heimspekirit Íslendings í lausu máli, á íslensku og með rökstuðningi fyrir eigin heimspeki höfundar, Saga hugsunar minnar: um sjálfan mig og tilveruna.